Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг

қилиш мустақил институти Ўзбекистон Республикаси

Президенти сайлови мониторингини юритади.

Фуқаролик жамияти шакл-ланишини мониторинг қилиш мустақил институти фаолияти кўп қиррали бўлиб, фуқаролик жамиятининг барча жабҳасини қамраб олади ва унинг манфаатларини таъминлашга хизмат қилади. Бугунги кунда институт жорий йилнинг 4 декабрь куни бўлиб ўтадиган Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш жараёнида фаол иштирок этмоқда. Катта салоҳиятга эга бўлган институт сайлов кампаниясини демократик тамойиллар ҳамда халқаро меъёрларга мувофиқ ҳолда ўтказишга кўмак бераяпти.

Қайд этиш жоизки, институт ўз фаолияти давомида, яъни 2007 ва 2015 йилларда Президент сайловлари, 2009 ва 2014 йилларда эса парламент сайловларида катта тажрибага эга бўлди.

Ўтказилган мониторинг натижалари жамоатчилик орасида кенг муҳокама этилди, сайлов қонунчилиги меъёрларини ҳамда халқаро стандартларни амалда қўллаш бўйича таклифлар тайёрланди.  Шунингдек, оммавий ахборот воситаларида сайлов ҳуқуқи ва тартиб-таомиллари, уларни рўёбга чиқариш масалаларини тушунтиришга қаратилган мақола ҳамда материаллар эълон қилинди. Аҳоли ишончига, эътирофига сазовор бўлди. Институт сайловга тайёргарлик кўриш, уни ўтказиш жараёнларини батафсил ва пухта ўрганиб, юртдошларимизни сайлов кампаниясининг ҳар бир босқичида тегишли талабларга риоя этилиши ҳақида хабардор қилиб борди. Институт томонидан фуқаролик кузатуви амалга оширилганлиги Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотининг Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюросининг 2015 йилдаги Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови натижаларига бағишланган якуний ҳисоботида ҳам эътироф этилди.

Жорий йилда институт Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови жараёнлари бўйича мониторинг юритишга сайлов кампанияси бошланиши ҳақида эълон қилинган кундан, яъни 9 сентябрдан эътиборан киришди. Шу кунларда ушбу фаолият доирасида сайлов округлари ва участкаларининг ташкил этилиши, сайлов комиссиялари тузилиши, сиёсий партиялар томонидан Президентликка номзодларни қўллаб-қувватловчи имзолар тўпланиши, номзодлар кўрсатиш каби масалаларга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Ва албатта, Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти вакиллари жараённинг сўнгги босқичида, яъни овоз бериш ҳамда унинг натижаларини аниқлашнинг боришини кузатиб боради.

Мониторингнинг дастлабки натижалари ва хулосаси кенг жамоатчиликка етказилади. Уларда сайлов қонунчилиги бажарилиши ҳолати ҳамда ҳуқуқни қўллаш амалиётини такомиллаштириш бўйича тавсиялар баён қилинади, шунингдек, уларни жамоатчилик муҳокамасидан ўтказиш ва аҳолининг сайлов маданиятини оширишга қаратилган тадбирлар ташкил этилади.

Ушбу муҳим сиёсий тадбир муносабати билан шуни айтиш лозимки, Ўзбекистон Республикаси БМТнинг тенг ҳуқуқли аъзоси сифатида инсон ҳуқуқларини таъминлашга устувор вазифа сифатида қарайдиган мазкур халқаро ташкилот олдида, бутун инсоният учун энг асосий ҳисобланган мақсадларга эришиш борасида ўз зиммасига олган мажбуриятларни бажаради. Сайловларнинг фуқаролик кузатуви мамлакатимизда замонавий пухта механизм сифатида шаклланган бў-либ, у Ўзбекистон фуқароларининг давлатни бошқариш ишларида қатнашиш, чинакам демократик сайловларда овоз бериш ва сайланиш ҳуқуқларини таъминлашга қаратилган амалий чора ҳамдир. Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти ушбу муҳим жараённинг очиқлиги ҳамда шаффофлигини таъминлаш, сайловчиларнинг ўз хоҳиш иродасини эркин ифода этиши кафолати бўлиб хизмат қилади. Бу тамойиллар Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактнинг 25-моддасида мустаҳкамлаб қўйилган.

Ўзбекистон ўз халқаро мажбуриятларини бажариш мақсадида ЕХҲТ, МДҲ ва бошқа минтақавий ҳамда халқаро ташкилотларда фаол иштирок этиб келади. Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти томонидан уч босқичда, яъни 1989 йил Парижда, 1990 йил Копенгагенда ва 1991 йил Москвада ўтказилган Инсонийлик мезонлари бўйича конференцияда қабул қилинган ҳужжатларда фуқароларнинг сайловлар ўтказилишини кузатиш борасидаги ҳуқуқларига оид қоидалар баён этилган. Мазкур ҳужжатлар мамлакатимиз томонидан ратификация қилинган.

1990 йил 29 июнда Инсонийлик мезонлари бўйича Копенгаген конференциясида қабул қилинган ҳужжатнинг 8-бандида ҳам хорижий, ҳам маҳаллий кузатувчиларнинг иштирок этиши сайлов жараёнининг нуфузини кўтаради. Уларга сайловни кузатишда қатнашиш истагини билдирган ҳар қандай тегишли хусусий муассаса ва ташкилот кузатувчилари таклиф этилиши белгилаб қўйилган. Бугунги кунда сайловларда мустақил ташкилотлардан холис кузатувчилар қатнашиши сайловнинг ҳаққонийлиги кафолати, сайловчиларнинг ҳокимият органларини шакллантириш жараёнидаги ҳалоллик, адолатлилик ҳамда қонунийликка бўлган ишончининг муҳим омилидир.

Маълумки, фуқаролик кузатуви, бу — янги институт. У илк маротаба Филиппин давлатида ўтган асрнинг 80-йиллари ўртасида жамоатчилик тузилмаси сифатида намоён бўлган. Ўшанда жамоатчилик сайловнинг ҳалоллигини кафолатлашга қарор қилган ва бунинг учун овоз бериш қутилари Марказий сайлов комиссиясига етказилиши устидан кузатув олиб борган. Кейинчалик мазкур жамоатчилик назорати бутун сайлов жараёнини қамраб олди. Бу каби тартиб-таомиллар Африка, Осиё, Лотин Америкаси, Европанинг бир қатор давлатларида қўлланила бошланди.

Сўнгги 20 йил ичида дунёнинг 90 дан ортиқ мамлакатларида миллионлаб фуқаролар қайсидир партияга мансуб бўлмаган ҳолда сайлов мониторингида иштирок этишади ва бутун жараённи кузатишади. Бундан кўзланган мақсад эса сайловларнинг ҳалоллигини, ҳар қандай таъсирдан холи бўлишини таъминлаш ҳамда шу орқали ҳукуматнинг масъулиятини кучайтириш ҳисобланади. 2012 йил

3 апрелда БМТда Жамоатчилик ташкилотлари томонидан сайловларни нопартиявий кузатиш ва мониторинг қилишнинг глобал тамойиллари декларацияси, шунингдек, Нопартиявий жамоатчилик сайлов кузатувчиларининг ахлоқ кодекси эълон қилинди. Ушбу ҳужжатлар 75 та давлатнинг 160 дан зиёд нопартиявий кузатувчи-ташкилотлари томонидан имзоланди.

Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти мониторингни олиб боришда миллий қонунчилик меъёрлари ва халқаро стандартлар асосида, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотининг Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюросининг ички кузатувчилар учун қўлланмаси ҳамда бошқа тавсияларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилган услубиётга таянади. Бу эса Президент сайлови жараёни мониторинги бўйича ижтимоий буюртмани юқори савияда бажариш учун салоҳият етарли эканлигини англатади ҳамда жараённинг мустақиллиги, адолатлилиги ва холислигини таъминлашга хизмат қилади.

Салим Дониёров,

Азиз Йўлдошев,

Институтнинг Лойиҳа  раҳбарлари

Мақола “Халқ сўзи” газетасининг 2016 йил  7октябрь №198(6633) сонда чоп этилган.